HISTORIA REGIONU

„Pomezania” – tak brzmi historyczna nazwa dzisiejszego Powiśla.
Od wczesnego średniowiecza teren położony na wschodnim brzegu Dolnej Wisły zasiedlony był przez plemiona pruskie. W odróżnieniu od sąsiednich regionów Polski, Litwy i Pomorza Gdańskiego, nie wytworzyły one spójnego organizmu państwowego. Mieszkańcy Prus czcili siły natury, zjawiska atmosferyczne oraz rośliny i zwierzęta. Miejscami kultu były święte gaje, gdzie składano bogom ofiary. Prusowie dokonywali najazdów na ziemie sąsiadów, a jako poganie stali się szybko przedmiotem zainteresowania zarówno misjonarzy, jak i krzyżowców. Nieudane próby chrystianizacji, w ramach których śmierć poniósł w 997 roku w miejscowości Święty Gaj nad rzeką Dzierzgoń biskup praski Wojciech, który następnie został uznany świętym i stał się patronem Polski, wzmogły nacisk na osiadłe na tych ziemiach plemiona pruskie.
Na początku XIII wieku u granic Powiśla stanęła nowa, potężna siła w postaci zakonników Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego. Pozbawieni ziem na Bliskim Wschodzie i na Węgrzech poszukiwali nowej siedziby i kierunku podbojów. Pogańskie Prusy, nie stanowiące zwartego państwa, stanowili znakomity cel takich najazdów. Krzyżacy, bo tak o nich pospolicie się mówiło, osiedli na Ziemi Dobrzyńskiej sprowadzeni do ochrony granic przez księcia mazowieckiego Konrada. Po około stu latach zniszczyli plemiona pruskie i osiedlili się na ich terenach, zakładając potężne państwo zakonne rozciągające się od Torunia na południu do Bytowa i Gdańska na północnym zachodzie, a na wschodzie aż po tereny dzisiejszej Litwy z Kłajpedą oraz Ełk na Mazurach.
Powiśle stało się sercem tego państwa. W pobliżu zniszczonego w czasie podbojów pruskiego grodu Zantyr na rozwidleniu Wisły i Nogatu zbudowali Krzyżacy swoją stolicę – zamek w Malborku, największą ceglaną warownię świata. Samo Powiśle otrzymali biskupi pomezańscy i w Kwidzyniu oraz Prabutach zbudowali swoje siedziby. Region był otoczony siecią zamków i rozwijał się pod rządami zakonników i biskupów aż do wojen polsko – krzyżackich.
Po wojnach w XV i XVI wieku część zamków i miejscowości uległa zniszczeniu, ale wcielona została do Polski. Wojny ze Szwecją w XVII wieku ponownie spustoszyły tę krainę. Po I rozbiorze Polski tereny te zostały wcielone do Prus, a po I wojnie światowej w wyniku plebiscytów większa część terenu została wcielona do Rzeszy Niemieckiej.
Wyzwolenie w 1945 roku przyniosło dalsze zniszczenia wielu miastom i zabytkom regionu, które w dużej mierze odbudowano w następnych latach i dają dziś świadectwo ciekawej i burzliwej historii tego przygranicznego regionu.